نفقه چیست ؟

تعداد قابل توجهی از زنان در جامعه ی ما خانه دار بوده و تمام وقت خود را به رسیدگی به امور منزل و تربیت فرزندان اختصاص می دهند ، به همین جهت درآمد ناشی از فعالیت شغلی ندارند . در همین راستا در قانون مدنی ایران به تبعیت از نظر فقهای اسلام نهادی تحت عنوان نفقه برای زن پیش بینی شده است که مرد را ملزم به پداخت مبلغ مشخصی متناسب با نیازها و وضعیت زن می کند . همانطور که می بینید گفتیم نفقه باید متناسب با وضعیت زن پرداخت شود ، بنابراین قانونگذار در این نهاد توجهی به وضعیت مالی مرد ندارد بلکه نیازها و اوضاع عرفی زندگی شخص را مدنظر قرار می دهد .

البته زن تحت شرایطی ممکن است مستحق دریافت نفقه نباشد ، مواردی مثل عدم تمکین و نشوز زن سبب از بین رفتن حق او نسبت به دریافت نفقه خواهد شد .

علاوه بر نفقه ی زن در قانون برای اقارب به معنای نزدیکان شخص مثل فرزند یا پدر و مادر ، نهاد نفقه پیش بینی شده است که برخلاف نفقه ی زن ، شرایط خاصی داشته و هنگام پرداخت آن به وضعیت مالی نفقه دهنده توجه می شود .

در قانون مدنی و حقوق خانواده ی ایران برای نفقه ی زن تعریف خاصی بیان شده و قواعد آن گاهی متناسب با وضعیت زندگی مشترک ، متفاوت می شود که آگاهی از این موارد تا حد زیادی می تواند در بهبود روند دارسی یا مطالبه ی نفقه موثر باشد ، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا پاسخ تمام سوالاتتان در مورد نفقه ی زن را پیدا کنید .

نفقه چیست

نفقه چیست ؟

به طور کلی در تعریف نفقه چیست باید اینگونه گفت که : نفقه نهادی است که قانون گذار ایران برای حمایت از زن قائل شده ، از آن جهت که در بسیاری از خانواده های ایرانی زنان اداره ی امور خانه و امور داخلی خانواده را که وظیفه ای بسیار بزرگ است بر عهده داشته و در نتیجه اشتغال به امر خاصی نداشته و مال و در آمد کافی برای تامین مخارج خود و شرکت در هزینه های خانواده ندارند .

البته نفقه به زنان شاغلی که خارج از خانه کار می کنند هم تعلق گرفته و از آن جایی که طبق قانون ایران ، زن در حقوق ایران از نظر مالی مستقل به شمار می رود و کار اقتصادی او هم جزء اموال او به شمار می رود ، مجبور نیست که آن را به رایگان در اختیار شوهر بگذارد و در واقع وظیفه ی پرداخت نفقه همواره بر عهده ی شوهر خواهد بود .

طبق ماده ی ۱۱۰۷ قانون مدنی : « نفقه عبارت است از همه ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن ، البسه ، غذا ، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه ی نقصان یا مرض .»

موارد ذکر شده در این ماده برای مثال است و علاوه بر این وضعیت و احتیاجات زن به طور متعارف ملاک عمل است نه وضعیت مرد ( یعنی تا جایی که زن بتواند از زندگی خودش راضی باشد و در حد شان او باشد) ، پس اگر زن از خانواده ی متمکن و پولداری باشد شوهر باید وسایل زندگی او را ، در حدی که شان و وضع اجتماعی و خانوادگی او اقتضا می کند ، فراهم نماید .

زن زمانی می تواند مطالبه ی نفقه کند که از شوهر خود تمکین نماید و وظایف زناشویی را انجام دهد ، بنا بر این نشوز(یعنی تمکین نکردن زن از شوهر خود و انجام ندادن وظایف زناشویی زن) مانع حق او بر نفقه است ، ماده ی ۱۱۰۸ قانون مدنی هم در این خصوص بیان می کند که :«هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود . »

به طور کلی زندگی مشترک زوجین به اصطلاح حقوقی ، ظهور در تمکین دارد، از این رو بار اثبات ناشزه بودن زن بر عهده ی مرد است .

البته باید در نظر داشت که برابر ماده ی ۱۱۰۶ قانون مدنی :« در عقد دائم نفقه ی زن به عهده ی شوهر است . » ، در نتیجه زن فقط در ازدواج دائم مستحق نفقه است و در ازدواج موقت شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست ، مگر این که ضمن عقد نکاح شرط شده باشد .حال که این بحث ها را مطرح کردیم نوبت به آن می رسد که بدانیم میزان نفقه چه مقدار است؟

میزان نفقه چه مقدار است ؟

همان طور که گفته شد در قانون مقدار و میزان معینی برای نفقه در نظر گرفته نشده است و مقدار آن متناسب با نیاز ها و احتیاجات زوجه و شان خانوادگی او خواهد بود و همه ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن باید توسط مرد در نظر گرفته شده و آن ها را بر آورده نماید ، در نتیجه در هر مورد باید ابتدا وضعیت خانوادگی زن توسط کارشناسان دادگستری مورد بررسی قرار گرفته و قاضی دادگاه مطابق آن حکم دهد .

نفقه چیست

ماهیت حق زن بر نفقه :

منظور از ماهیت حق زن بر نفقه این است که ببینیم آیا زن مالک آن چیزی که شوهر به عنوان نفقه به او می دهد می شود یا فقط حق استفاده از آن را دارد ؟

به نظر می رسد با مراجعه به عرف و عادت و نظر فقهای اسلامی در خصوص تشخیص ماهیت حق زن بر نفقه باید بین اموال مصرف شدنی که با استفاده از آن ها عین نابود می شود و اموال مصرف نا شدنی فرق گذاشت .

در مورد اموال مصرف شدنی مثل خوردنی ها ، آشامیدنی ها ، عطر و صابون با توجه به اراده ی شوهر و عرف و عادت و عقیده ی فقهای امامیه ، می توان زن را مالک آن ها دانست ، پس اگر زن صرفه جویی کرده و قسمتی از این اموال را نگه داشته باشد ، می تواند هر گونه تصرفی در آن ها داشته باشد .

اما اموال دسته ی دوم ، یعنی اموالی که با استفاده از آن ها عین نابود نمی شود ، مثل مسکن ، اثاثیه ی خانه ، لباس ، کفش و امثال این ها ، همه ی این اموال از نظر عرف و عادت و اراده ی شوهر یکسان نیستند . در مورد خانه و اسباب و وسایل آن معمولا شوهر فقط حق استفاده از آن ها را به زن می دهد پس این اموال به مالکیت زن در نمی آید و شوهر می تواند هر زمانی که بخواهد آن ها را فروخته یا به اموال دیگری تبدیل کند . اما در مورد کفش و لباس و امثالهم با توجه به عرف و عادت موجود در این زمان ، به نظر می رسد دادن این گونه اموال به زن ظاهر در تملیک آن ها دارد و زن مالک آن ها می شود ، مگر این که شوهر صراحتا قصد خود را بر عدم مالکیت اعلام کرده  یا از شواهدی برای عدم مالکیت استفاده کند  و یا عرف محل زندگی زوجین بیانگر عدم مالکیت زن بر آن اموال باشد .

نفقه در دوران عقد :

طبق آن چه که بیان شد ، دریافت نفقه از شوهر منوط به تمکین از سوی زن است ، اما در دوران عقد از آن جهت که زن و مرد در یک منزل زندگی نکرده و با توجه به عرف جامعه تا پیش از شروع زندگی مشترک ، در بسیاری از موارد نزدیکی صورت نمی گیرد و به اصطلاح زوجه باکره است ، بنا بر این برخی معتقدند در این مرحله چون نه تمکین عام و نه تمکین خاص از سوی زن صورت نگرفته ، او مستحق نفقه نمی باشد ، اما نظر دیگری هم در این زمینه وجود دارد که بیان می کند زن در دوران عقد هم مستحق نفقه می باشد، چرا که طبق ماده ی ۱۱۰۲ قانون مدنی : «همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود . » پس همین که زن و شوهر سند ازدواج را امضا کرده و عقد ازدواج بسته شد مکلف به انجام وظایف در مقابل یک دیگر هستند که یکی از این وظایف پرداخت نفقه ی زن توسط شوهر است .

بنا بر این به نظر می رسد با توجه به اهمیت عرف در هر منطقه ، بهتر است که رویه ی قضایی و احکام قضات دادگاه ها در این خصوص ، بر گرفته از عرف و عادت و فرهنگ آن منطقه و خانواده ی طرفین باشد .

نفقه چیست

نفقه ی زن در صورت استفاده از حق حبس :

طبق ماده ی ۱۰۸۵ قانون مدنی : « زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند ، مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود . »

طبق این ماده ، زن پیش از ایجاد رابطه ی جنسی با همسر خود ، می تواند تا زمانی که مهریه را دریافت کند از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد خودداری کرده و در عین حال این امتناع ، مانع از دریافت نفقه نخواهد بود .

بنا بر این زن در دوران عقد به استناد حق حبس خود نسبت به مهریه ، تا زمانی که مهریه اش را دریافت نکرده از تمکین خودداری کند و در عین حال نفقه هم دریافت کند .

مطالب مرتبط : طلاق چیست؟

ویژگی های نفقه ی زن در مقایسه با نفقه ی اقارب :

در ابتدا باید بدانیم که نفقه دو نوع است : نفقه ی زن و نفقه ی اقارب و خویشاوندان

نفقه ی زن در مقایسه با نفقه ی اقارب و خویشاوندان نسبی دارای مزایا و ویژگی هایی است از جمله :

۱)طبق ماده ی ۱۲۰۳ قانون مدنی ، نفقه ی زن مقدم بر اقارب است ، بنا بر این اگر کسی توانایی مالی نداشته باشد که هم به زن و هم به خویشاوندان نسبی خود نفقه دهد ، زن بر دیگران مقدم خواهد بود .

۲) طبق ماده ی ۱۲۰۶ قانون مدنی ، زن می تواند نفقه ی زمان گذشته ی خود را مطالبه کرده و برای وصول آن در دادگاه خانواده اقامه ی دعوا کند ، در حالی که اقارب فقط نسبت به آتیه ( آینده ) می توانند مطالبه ی نفقه نمایند .

۳) برابر ماده ی ۱۱۲۹ قانون مدنی ، نفقه ی زن مشروط به فقر او یا دارا بودن مرد نیست ، زن حتی اگر ثروتمند باشد می تواند از شوهر خود نفقه بخواهد و در صورت خودداری مرد از دادن نفقه و عدم امکان الزام او به انفاق ، قانون به زن این حق را می دهد که از دادگاه تقاضای طلاق کند ، اما در مورد نفقه ی اقارب طبق مواد ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ قانون مدنی ، فقر یک طرف و تمکن طرف دیگر شرط است ، علاوه بر این در مقدار نفقه ی زن ، وضعیت اقتصادی شوهر در نظر گرفته نمی شود ، در حالی که نفقه ی اقارب با توجه به وضع اقتصادی منفق تعیین شده و او تا جایی تکلیف به انفاق دارد که در وضع معیشت زندگی خود دچار مشکل نشود .

۴) نفقه ی زوجه تکلیف یک جانبه است و در حقوق ایران زن هیچ گاه مکلف به پرداخت نفقه به شوهر خود نیست ،در حالی که نفقه ی اقارب یک تکلیف و وظیفه ی متقابل است .

۵) طلب زن بابت نفقه ، طلب ممتاز است و در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر و عدم کفایت اموال او برای پرداخت دیون ، بر سایر بدهی ها مقدم خواهد بود ، لیکن نفقه ی اقارب دارای این خصوصیت نیست ، البته به جز نفقه ی اولاد که طبق تبصره ی ۲ ماده ی ۱۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳ بر سایر دیون مقدم شده است .

نفقه ی زن پس از طلاق :

طبق بند اول ماده ی ۱۱۰۹ قانون مدنی : « نفقه ی مطلقه ی رجعیه در زمان عده بر عهده ی شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد … » ، بنابر این به زنی که در عده ی طلاق رجعیه باشد نفقه تعلق خواهد گرفت ، البته در صورتی که قبل از طلاق ناشزه نبوده باشد ، دلیل تحقق گرفتن نفقه هم در این مورد این است که پس از طلاق رجعی رابطه ی زوجیت کاملا قطع نمی شود و در ایام عده آثار ازدواج تا حدی باقی مانده و زن در حکم زوجه تلقی می شود .

نفقه ی زن باردار در عده ی فسخ نکاح یا طلاق بائن :

طبق بند دوم ماده ی ۱۱۰۹ قانون مدنی : « …. اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد ، زن حق نفقه ندارد ، مگر در صورت حمل از شوهرخود(در صورتی که باردار باشد ) که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.» بنا بر این در عده ی  طلاق بائن یا فسخ نکاح ، در صورتی که زن از شوهر خود باردار باشد ، با این که رابطه ی زوجیت کاملا منحل شده اما قانون گذار برای رعایت حال بچه ، زن را مستحق نفقه شناخته است .

نفقه ی زن در عده ی وفات :

طبق ماده ی ۱۱۱۰ قانون مدنی : « در ایام عده ی وفات ، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده ی آنان است ( در صورت عدم پرداخت ) تامین می گردد . بنابراین در ایام عده ی وفات ، زن ولو حامله باشد ، باز هم مستحق دریافت نفقه از اموال شوهر متوفی خود نیست چون رابطه ی زوجیت منحل شده و آن اموال متعلق به حق وراث است و در این دوران نفقه ی او ، در صورت نیاز زن و تمکن اقارب او یعنی پدر و مادر و یا فرزندان ، بر عهده ی اقارب بوده و تابع قواعد عمومی نفقه ی اقارب است .

جمع بندی :