با پیشرفت علم و تکنولوژی هر روزه در جامعه با پدیده های جدیدی رو به رو می شویم . یکی از این پدیده ها تغییر جنسیت است که نقشی اساسی در زندگی فردی و اجتماعی شخص ایجاد می کند .
پس از آن که فردی در جامعه تغییر جنسیت داد و به جنس مخالف تبدیل گردید ، می بایست با جنسیت جدید، مورد شناسایی قرار گیرد. نام جدید اختیار کرده و شناسنامه اش نیز اصلاح شود؛ پذیرش جنسیت جدید فرد از سوی اجتماع، مقوله‌ی مهمی بوده و در ابعاد مختلف روانشناختی، زیست شناختی، حقوقی و… آثار متنوعی دارد .
آثار حقوقی این تغییر، قابل تأمل است. تأثیر تغییر جنسیت بر عقد نکاح، مهریه، نفقه زوجه و فرزندان، عدّه، ولایت، سرپرستی و حضانت کودکان، عناوین و نسبت های خانوادگی، ارث، مسئولیت های مدنی و کیفری تاثیر می گذارد که هر کدام از منظر تخصصی بحث های طولانی دارد . اما در این مقاله از دادواره قصد داریم خلاصه ای از آثار تغییر جنسیت را بیان کنیم .
پیشنهاد میکنیم قبل از خواندن ادامه مطلب مطالعه کنید : تغییر سن در شناسنامه چگونه است؟ مدارک مورد نیاز تغییر سن در شناسنامه چیست
دسترسی آسان به سرفصل ها
آثار حقوقی تغییر جنسیت :
۱)اثر تغییر جنسیت بر ولایت، حضانت و نفقه زوجه و فرزندان :
همین که کودکی متولد می شود، خود به خود تحت ولایت پدر قرار می‌گیرد و هیچ مقامی حق تنفیذ یا تغییر این وضع را ندارد. بر اساس قانون مدنی، برای نگاهداری طفل، مادر تا هفت سال از تاریخ ولادتِ او اولویت در حضانت و نگهداری او خواهد داشت و بر همین اساس، ولایت از آن پدر و جد پدری است. چنانچه پدر یا مادر تغییر جنسیت دهد دو فرض قابل تصور است :
الف) تغییر جنسیت مادر به مرد: مادری که تغییر جنسیت داده است، ولایت بر اولاد صغار پیدا نمی کند. چرا که مادر به محض تغییر جنسیت، پدر نمی شود بلکه همچنان عنوان مادر بر او اطلاق می گردد .
ب) تغییر جنسیت پدر به زن: در این حالت دو نظر مبنی بر سقوط و بقای ولایت وجود دارد، اما نظر اصلی این است که چنانچه تغییر جنسیت اثری سوء نسبت به کودک نداشته باشد و به او آسیبی نرساند، دلیلی بر سقوط ولایت وجود ندارد ولی اگر به کودک صدمه وارد کند، می توان حکم به سقوط حق حضانت یا ولایت دارنده حق داد، همان طور که در قانون مدنی نیز سلب حق ولایت ولی یا عزل او پیش بینی شده است .
در خصوص اصل و مبنای پرداخت نفقه همسر می‌توان گفت که ملاک وضعیت فعلی شخص است. به عبارت بهتر به زنی که تغییر جنسیت داده است نفقه تعلق نمی‌گیرد چون زوجیت منتفی شده است. لیکن در خصوص کودکان تغییرجنسیت، هیچ تأثیری بر وجوب پرداخت نفقه ی فرزندان ندارد .
۲)اثر تغییر جنسیت یکی از زوجین و انحلال نکاح بر مهریه :
به محض وقوع عقد، زن مالک مَهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن داشته باشد، بنابراین مالکیت زوجه بر مهریه از زمان عقد مستقر می شود و در اینجا دو حالت قابل تصور است :
۱) اگر بعد از انعقاد عقد ازدواج و قبل از برقراری رابطه‌ی جنسی بین زوجین، به علت تغییر جنسیت یکی از آنان، نکاح منحل گردد تکلیفی به پرداخت مهریه وجود ندارد. زیرا علت تعیین مهریه و پرداخت آن از بین رفته است. و بنابراین با انتفای علت، موضوع مهر نیز منتفی است و در صورت پرداخت مهر، باید مسترد شود. اگر در این جریان، ضرری به یکی از آنان وارد شده باشد و بین عمل تغییر جنسیت و ضرر مسلم، رابطه‌ی سببیت وجود داشته باشد، از طریق مراجع قضایی قابل مطالبه است .
پیشنهاد میکنیم مطالعه کنید : اخذ شناسنامه و مراحل آن
۲) هرگاه یکی از زوجین بعد از برقراری رابطه ی جنسی، تغییرجنسیت بدهد در این صورت با لحاظ انحلال عقد نیز رابطه‌ی زوجیت ادامه پیدا نخواهد کرد. و لی از آنجاییکه قبل از تغییر جنسیت، ازدواج اعتبار قانونی و شرعی داشته است، زوجین در برابر یکدیگر حقوق و تکالیف قانونی و شرعی دارند. بنابراین، بعد از تغییرجنسیت شوهر و تبدیل وی به زن، در تعهد ایجاد شده‌ی وی تأثیری ندارد و نمی تواند به بهانه‌ی اینکه در حال حاضر زن شده از پرداخت مهریه‌ی زوجه‌ی سابق خود امتناع کند. همچنین اگر زنی بعد از نزدیکی با شوهر خود، تغییرجنسیت بدهد، در این صورت نیز مهریه وی بر عهده شوهر سابق وی، باقی است و مهر زوجه‌ی سابق به علت تغییرجنسیت و تبدیل به مرد شدن ساقط نخواهد شد .
۳)اثر تغییر جنسیت بر ارث :
فردی که تغییر جنسیت داده از والدین خود طبق جنسیت او در زمان فوت والدین ارث می برد. اگر یکی از والدین او بمیرد، پسرِ فعلی دو برابر دختر فعلی ارث می برد و همچنین است در سایر طبقات ارث. بنابراین اگر دختر به جنس پسر، تغییر جنسیت دهد، دو برابر دختر ارث می برد و بالعکس .
اما در خصوص سهم الارث والدین تغییر جنسیت داده از فرزند خویش، اساساً ارث بردن والدین به لحاظ انعقاد و بسته شدن نطفه از او می باشد که عنوان پدری را سلب نمی کند و پدر به کسی اطلاق می شود که نطفه از آن اوست و این عنوان بعد از تغییر جنسیّت نیز تغییر نمی یابد .
