امروزه مسأله جنون و دیوانگی یکی از مسائل مهم در دادرسی کیفری به شمار می‌رود چرا که وقتی اشخاص حقیقی مرتکب جرمی میشوند سلامت عقل آن ها هنگام ارتکاب جرم، قبل از ارتکاب و بعد ارتکاب احکام متفاوتی دارند
قبل از هر چیزی ابتدا به تعریف کلمه جنون از منظر حقوق میپردازیم : جنون یعنی عدم ظهور شعور و عدم وجود قوه تعقل و درک کافی نسبت به پیرامون
به شخصی که دارای قوه تعقل و شعور کافی نیست هم چنین درک درستی از محیط پیرامون خود ندارد و از سلامت عقلانی برخوردار نیست مجنون گفته میشود
اگر فردی قبل ارتکاب جرم یا حین ارتکاب آن یا در مراحل دادرسی جرم انجام شده دچار جنون شود قانونگذار تصمیمات مختلفی را برای او اتخاذ نموده و در مسیر تخفیف مجازات و یا رفع مسئولیت کیفری گام برداشته است
دسترسی آسان به سرفصل ها
جنون به دو دسته تقسیم میشود : جنون ادواری و جنون اطباقی( دائمی )
جنون اطباقی : یعنی فرد دائما مجنون است و از سلامت روانی برخوردار نمی‌باشد
جنون اطباقی مطلقا رافع مسئولیت کیفری است
جنون ادواری : یعنی فرد گاها هوشیار و دارای سلامت عقل است و گاها مجنون می‌باشد و سلامت روانی او زایل میشود
جنون ادواری رافع مسئولیت کیفری است به شرط آن که فرد حین ارتکاب جرم در حالت جنون باشد نه افاقه ( سلامت عقل )
اما بحث مطروحه در این بخش آن است که اگر فرد مجرم قبل از صدور حکم قطعی و در حین دادرسی مجنون شود آیا در حکم تاثیر میگذارد یا خیر ؟ آیا رافع مسئولیت کیفری می‌باشد ؟
در پاسخ به سوالات فوق بیان میشود که بی شک جنون قبل از صدور حکم قطعی دارای تاثیرات مختلفی روی تصمیمات دادگاه صالح و قاضی می‌باشد اما رافع مسئولیت کیفری نیست چرا که مسئولیت انجام آن جرم به عهده فرد می‌باشد و در زمان انجام آن قوه درک داشته است و افراد مسئول امور خود هستند و تبعات اعمال آن ها نیز به آن ها برمیگردد
اگر فرد قبل از صدور حکم قطعی مجنون شود با توجه به این که در کدام مرحله دادرسی مجنون شده تصمیمات مختلفی برای او اتخاذ میگردد
جنون قبل از حکم
۱.جنون قبل از مرتکب شدن جرم و انجام جرم در حالت افاقه :
در این حالت رافع مسئولیت کیفری نیست اما با توجه به بند پنج ماده ۳۸ مجازات اسلامی که اظهار میدارد : « جهات تخفیف عبارتند از : ندامت ، حسن سابقه ، یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری »
تخفیف مجازات شامل حال فرد مجرم میشود چرا که متهم در این مورد شامل وضع خاص و بیماری میشود
۲.جنون حین ارتکاب جرم :
با توجه به ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی که اظهار میدارد :
«هر گاه مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییزباشد مجنون محسوب میشود و مسئولت کیفری ندارد » در نتیجه جنون حین ارتکاب جرم همانطور که اشاره شد رافع مسئولیت کیفری است
و قانونگذار بر طبق ماده ۱۵۰قانون مجازات اسلامی که اظهار میدارد :« هر گاه مرتکب جرم در حین ارتکاب مجنون باشد یا در جرایم موجب تعزیر پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنان چه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص ثابت و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان کارت حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری میشود شخص نگهداری شده یا خویشان او توانند در دادگاه به این دستور اعتراض کنند که در این صورت دادگاه با حضور معتزله موضوع را با جلب نظر کارشناس در جلسه اداری رسیدگی می کند»
موظف است از مجنون در مکان مناسب نگهداری کند
جنون قبل از حکم
جنون پس از ارتکاب جرم و تا پیش از صدور حکم قطعی:
بستگی دارد جرمی که فرد مرتکب شده است جز جرایم حق الناسی باشد یا خیر یعنی حق مردم در آن باشد یا نباشد
الف. در جرایم غیر حق الناسی با استناد به تبصره ۲ ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری : ( هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود تا زمان افاقه و تعقیب و دادرسی متوقف می شود )
دادرسی تا زمان افاقه مجرم متوقف میشود
ب.در جرایم حق الناسی بستگی دارد که ادله اثبات جرم به چه صورت باشد
اگر ادله اثبات جرم به نحوی باشد که در حالت افاقه هم نمی توانست از خود رفع اتهام کند و امکان دفاع وجود نداشت در این صورت به ولی یا قیم او ابلاغیه داده میشود که ظرف ۵ روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید در صورت عدم معرفی وکیل صرف نظر از نوع جرم و میزان مجازات آن بنا بر مقررات برای وی وکیل تسخیری تعیین می شود و دادرسی ادامه می یابد .
